De regio als sleutel

Waarom lokaal werkt (en waarom we het nog te weinig doen)

De arbeidsmarkt staat voor grote uitdagingen. Vergrijzing, technologische ontwikkelingen en mismatches tussen vraag en aanbod zorgen voor een dynamiek die regionaal sterk varieert. Tegelijkertijd blijkt dat landelijke oplossingen vaak te weinig aansluiten bij de specifieke kansen en knelpunten van regio’s. Juist daarom is het essentieel om de arbeidsmarkt met een regionale bril te bekijken. Arjen Edzes, lector Regionale Arbeidsmarkt aan de Hanzehogeschool Groningen en universitair hoofddocent economische geografie, duidt de trends en legt uit waarom lokaal maatwerk de sleutel is voor een veerkrachtige en inclusieve arbeidsmarkt.

De arbeidsmarkt is niet landelijk, maar lokaal

Waarom zou je de arbeidsmarkt niet landelijk benaderen? Arjen noemt drie overtuigende redenen waarom een regionale bril essentieel is. Ten eerste is de economische structuur per regio verschillend. “De bedrijven die werkgelegenheid bieden, zijn in sterke mate lokaal verankerd. De werkgelegenheidsstructuur in Friesland is dus niet dezelfde als in Brabant. En dus verschilt ook de vraag naar benodigde kwalificaties regionaal.”

De tweede reden ligt bij de mensen zelf. Waar beleid er vaak van uitgaat dat mensen mobiel zijn en zich gemakkelijk verplaatsen voor werk, is de praktijk anders. “De meeste mensen zijn niet footloose, maar sticky,” stelt Arjen. “Zeker mensen met een mbo-achtergrond wonen vaak nog in de regio en zelfs gemeenten waar ze zijn opgegroeid. Ze blijven daar ook, zelfs als elders werk is.” Daardoor vinden de meeste matches tussen vraag en aanbod simpelweg plaats binnen de regio.

De derde reden is bestuurlijk: het merendeel van het werk- en inkomensbeleid wordt lokaal of regionaal uitgevoerd. Gemeenten en ontwikkelbedrijven bepalen in belangrijke mate hoe succesvol ze daarin zijn. “Dat verklaart ook voor een deel waarom er regionale verschillen bestaan in werkloosheid en participatie,” legt Arjen uit. “Het is niet alleen de demografie, de economie of de doelgroepen die van belang zijn, het is wel degelijk ook de uitvoering die meespeelt.”

Krapte én uitval: hoe kan dat tegelijk bestaan?

Veel regio’s kampen met een schijnbare paradox: personeelstekorten én mensen langs de kant. Hoe kan dat samengaan? Arjen: “Een deel van het arbeidspotentieel zit bij deeltijders. Zij werken wel, maar zouden eventueel meer kunnen werken. Dit arbeidspotentieel is in Noord-Nederland in verhouding meer dan elders en dat heeft vermoedelijk te maken dat Noord-Nederland sectoren heeft waar in verhouding veel mensen in deeltijd werken: zorg, onderwijs en overheid. Tegelijk speelt vermoedelijk ook mee dat in Noord-Nederland het leven iets goedkoper is. Je hoeft minder uren te maken om rond te komen.”

Dan blijft een andere groep over: mensen die aan de kant staan en niet of nauwelijks deelnemen aan het arbeidsproces. “De mensen die makkelijk aan het werk te helpen zijn, zijn meestal al geplaatst,” zegt Arjen. “Wat overblijft zijn mensen met een serieuze afstand tot de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld door persoonlijke omstandigheden, mentale of fysieke beperkingen, of omdat ze tussen alle regelingen in zijn gevallen sinds de invoering van de Participatiewet.”

Tegelijkertijd zijn werkgevers nog steeds veeleisend. “Ze zoeken een schaap met vijf poten. Oudere werkzoekenden, langdurig werklozen of mensen met een gat in hun cv komen nauwelijks in beeld.” Hier ligt een belangrijke kans voor gemeenten en ontwikkelbedrijven om het arbeidspotentieel te matchen met de vraag van werkgevers of te ontwikkelen zodat ze op termijn voor werkgevers interessant zijn.”

Ontwikkelbedrijven als motor van inclusie

Volgens Arjen kunnen sociaal ontwikkelbedrijven een veel grotere rol spelen in het versterken van de regionale arbeidsstructuur dan ze nu doen. “Van oudsher zijn ze ingericht voor beschut werk, vaak voor mensen met een handicap. Maar inmiddels beschikken deze organisaties over een enorme infrastructuur – werkplaatsen, hallen, instructeurs – die je veel breder kunt inzetten.”

De toekomst is een leven lang ontwikkelen. Leren, leren, leren, wordt voor burgers, werkzoekenden en werknemers van belang om bij te blijven bij de snelle technologische ontwikkelingen om ons heen. Door ontwikkelbedrijven open te stellen voor bredere doelgroepen, ontstaat er ruimte voor ontwikkeling, leerwerktrajecten en praktische ervaring. “Ontwikkelbedrijven fungeren als leeromgevingen voor mensen die nog niet klaar zijn voor een reguliere baan,” zegt Arjen. “En ze kunnen samenwerken met het onderwijs om gezamenlijk voorzieningen in stand te houden, zeker nu de instroom in het beroepsonderwijs terugloopt.”

Aanpassingsvermogen is de sleutel – maar het systeem werkt tegen

Wie de arbeidsmarkt inclusiever wil maken, moet inzetten op aanpassingsvermogen, bij mensen, werkgevers én beleid. En juist daar wringt het. “Ons systeem is veel te rigide,” stelt Arjen. “De wet- en regelgeving is dichtgetimmerd. Veel is landelijk bepaald, van de Participatiewet tot aan de financieringsstromen. Dat belemmert de speelruimte van gemeenten en ontwikkelbedrijven.”

Bestuurders in het publieke domein zijn bovendien vaak gebonden aan korte termijnen en de jaarlijkse begrotingscyclus. “Het ontbreekt aan een gedeelde, gedragen visie op de lange termijn,” vertelt Arjen. “Waar willen we eigenlijk heen met de regio? Wat is ons pad voor de komende tien jaar? En hoe richten we onze publieke infrastructuur daar op in?”

Een mogelijke oplossing ziet hij in het reserveren van een regionaal participatiebudget. “Als je bijvoorbeeld tien procent van het geld afroomt dat nu naar individuele gemeenten gaat, kun je daar regionaal gerichte projecten van financieren. Zo creëer je een gezamenlijk belang.”

De inclusieve regio begint bij bestuurlijke moed

Volgens Arjen is het huidige moment cruciaal. “Er ligt nu een kans, omdat er toch al nagedacht wordt over de herinrichting van de arbeidsmarktstructuur. Denk aan het Regioberaad, de regionale werkcentra, en discussies over de rol van publieke werkvoorziening.” Maar die kansen moeten wel worden benut. “Gebruik het momentum. En voorkom dat bestuurlijke versnippering het tempo eruit haalt.”

Tot slot pleit Arjen voor wat hij noemt ‘bestuurlijk avontuur’. “Durf als gemeente maximaal gebruik te maken van je ruimte binnen het systeem. Zoek de rek op. Dat vereist lef, maar ook samenwerking en een lange adem. Alleen dan bouwen we aan een regio waar iedereen kan meedoen.”

Lees meer in Empact

Meer interessante artikelen lezen zoals deze? In Empact lees je alles over de arbeidsmarkt, inclusiviteit, vakmanschap en sociaal ondernemen.

Neem een kijkje in Empact